Interim report on sea-dumped munitions for the 29th BSPC PL

Konferencja Parlamentarna Morza BałtyckiegoSprawozdanie okresowe wsprawieamunicji zatopionej wmorzuna potrzeby XXIX KPMBKonferencja Parlamentarna Morza BałtyckiegoSprawozdanie okresowe wsprawieamunicji zatopionej w morzuna potrzeby XXIX KPMBPeter Stein, posełSprawozdawca KPMB ds. amunicji zatopionej w morzu2Sprawozdanie okresowe w sprawie Konferencja Parlamentarna Morza Bałtyckiego (KPMB) zostałaamunicji zatopionej w morzu na powołana w 1991 r. jako forum dialogu politycznego międzypotrzeby XXIX KPMB parlamentarzystami z regionu Morza Bałtyckiego. Misją KPMBjest podnoszenie poziomu świadomości i wydawanie opinii na© Berlin 2020 r. temat kwestii dotyczących bieżących interesów politycznychregionu Morza Bałtyckiego. Organizacja ta propaguje ipodejmuje różne inicjatywy i wysiłki na rzecz wsparciaTekst: Peter Stein zrównoważonego rozwoju środowiskowego, społecznego iUkład: produktionsbüro TINUS gospodarczego regionu Morza Bałtyckiego. Dąży do zwiększeniaRedakcja: Bodo Bahr, Mathias Rinck, Fabian widoczności regionu Morza Bałtyckiego i dotyczących go kwestiiPatzak w szerszym kontekście europejskim.Zdjęcia: Sekretariat KPMB KPMB zrzesza parlamentarzystów z 11 parlamentównarodowych, 11 parlamentów regionalnych i 5 organizacjiparlamentarnych z okolic Morza Bałtyckiego. KPMB stanowizatem jedyny w swoim rodzaju parlamentarny pomostpomiędzy wszystkimi państwami regionu Morza Bałtyckiego –zarówno tymi należącymi do UE, jak i krajami niebędącymi jejczłonkami.Zewnętrzne punkty styczne KPMB obejmują parlamentarne,rządowe, subregionalne i inne organizacje w regionie MorzaBałtyckiego i obszarze wymiaru północnego, wśród nich RPMB,Konferencja Parlamentarna HELCOM, Partnerstwo Wymiaru Północnego w ZakresieMorza Bałtyckiego Bodo Bahr Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej (NDPHS), ForumSekretarz Generalny Pracy Morza Bałtyckiego (BSLF), Współpracę Subregionalną+49 171 5512557 Państw Morza Bałtyckiego (BSSSC) i Bałtyckie Forum Rozwoju.bodo.bahr@bspcmail.net KPMB inicjuje działania polityczne w regionie i nimi kieruje;www.bspc.net wspiera i wzmacnia instytucje demokratyczne w państwachuczestniczących; pogłębia dialog między rządami, parlamentamii społeczeństwem obywatelskim; umacnia wspólną tożsamośćSekretariat KPMB regionu Morza Bałtyckiego poprzez ścisłą współpracę między19061 Schwerin parlamentami narodowymi i regionalnymi opartą na równości;Niemcy oraz inicjuje działania polityczne w regionie Morza Bałtyckiego inimi kieruje, nadając im dodatkową legitymację demokratyczną iwładzę parlamentarną.Zalecenia polityczne wydawane podczas corocznychKonferencji Parlamentarnych wyrażane są w RezolucjiKonferencji przyjmowanej przez Konferencję w drodzekonsensusu. Przyjętą Rezolucję przedkłada się rządom z regionuMorza Bałtyckiego, Radzie Państw Morza Bałtyckiego (RPMB) iUE oraz rozpowszechnia wśród istotnych krajowych,regionalnych i lokalnych zainteresowanych stron w regionieMorza Bałtyckiego i w jego sąsiedztwie.Spis treści 3Spis treści1. Wprowadzenie .......................................................................................................................................... 72. Uchwała XXVIII KPMB / poz. 24......................................................................................................... 104. Wdrażanie postanowień uchwały XXVIII KPMB przez państwa ................................................... 115. Wdrażanie postanowień uchwały XXVIII KPMB przez RPMB ....................................................... 126. Obecne projekty dotyczące amunicji zatopionej w Morzu Bałtyckim ............................................ 136.1 Grupa ekspertów SUBMERGED w HELCOM .......................................................................... 136.2 Projekt DAIMON I + II .................................................................................................................. 146.3 Projekt BASTA ................................................................................................................................ 146.4 Open Spirit ...................................................................................................................................... 156.5 ExPloTect ......................................................................................................................................... 156.6 ProBaNNt ........................................................................................................................................ 156.7 RoBEMM ......................................................................................................................................... 166.8 Sieć MUNITECT ............................................................................................................................. 166.9 AMUCAD – Ammunition Cadastre Sea ..................................................................................... 167. Amunicja zatopiona w morzu a gospodarka morska ....................................................................... 147.1 Rybołówstwo .................................................................................................................................. 147.2 Żegluga ............................................................................................................................................ 147.3 Infrastruktura morska ................................................................................................................... 148. Przewodnictwo Niemiec w HELCOM w latach 2020–2022 ............................................................. 169. Rola Unii Europejskiej / EUSBSR ........................................................................................................ 1710. Podsumowanie ....................................................................................................................................... 1811. Dalsze kroki ............................................................................................................................................. 1812. Bibliografia .............................................................................................................................................. 1913. Załączniki: ............................................................................................................................................... 2013.2 Dokument dotyczący stanowiska sieci MUNITECT ................................................................. 2413.3 Prezentacja AMUCAD: .................................................................................................................. 241. Wprowadzenie 5środowisko oraz przedstawić1. WprowadzenieNiniejsze sprawozdanie okresowe dotyczy kwestii amunicji iniewybuchów zatopionych w Morzu Bałtyckim. Ponieważ zostałosporządzone w warunkach pandemii COVID-19, niestety nie byłomożliwe odbycie wszystkich pierwotnie planowanych podróży dopaństw bałtyckich. W związku z tym konieczne było odwołanie lubprzynajmniej przełożenie bezpośrednich spotkań i rozmów. Wniektórych przypadkach rozmowy telefoniczne lubwideokonferencje pozwoliły obejść problem, ale nie zastąpiło tointensywnej, bezpośredniej wymiany wiedzy z ekspertami wośrodkach badawczych. Gdy tylko sytuacja związana z pandemiąna to pozwoli, należy w miarę możliwości nadrobić te działania doczasu XXX KPMB i uwzględnić ich wyniki w sprawozdaniukońcowym.Z tych powodów wymiana poglądów odbyła się przede wszystkimz udziałem niemieckich przedstawicieli świata polityki, nauki iprzemysłu, którzy przekazali informacje o najnowszych postępachw omawianej dziedzinie. Ramy niniejszego sprawozdaniaokresowego nie pomieściłyby szczegółowego opisu wszystkichrozmów i zgromadzonych informacji. Do sprawozdania dołączonoobszerny załącznik zawierający głównie linki do stroninternetowych. Sporządzenie niniejszego sprawozdania w jegoobecnej formie nie byłoby możliwe bez ogromnego wsparcia zestrony przedstawicieli świata badań naukowych, nauki,administracji i przemysłu. Jesteśmy bardzo wdzięczni za licznewskazówki i porady techniczne.Jak wiadomo, wiedza na temat poważnych zagrożeń, jakiestwarzają ładunki amunicji w Morzu Bałtyckim, nie jest czymśnowym. W archiwach historycznych różnych państw po częścibardzo dobrze udokumentowano miejsca, gdzie od końca XIX w.zatapiane były różne rodzaje amunicji. Podstawowe źródłoinformacji z tym kontekście stanowią historyczne archiwawojskowe lub archiwa marynarki wojennej. Rzecz jasna naprzestrzeni dziejów nie wszystko zostało jednak w pełni iwłaściwie udokumentowane, zwłaszcza biorąc pod uwagę całespektrum amunicji w morzu, na które składają się środki bojowe,ale także duża liczba niewybuchów, min morskich i pozostałościamunicji we wrakach statków, niekiedy także będących tajemnicą.To wyjaśnia, dlaczego wiemy, że w Morzu Bałtyckim zatopionookoło 40 000 ton amunicji chemicznej. Obecnie nie jest jednak znanacałkowita masa amunicji konwencjonalnej wprowadzonej wzwiązku z różnymi działaniami wojskowymi od 1862 r. Toniebezpieczne dziedzictwo stanowi również coraz większezagrożenie dla ludzi i środowiska naturalnego z powodupostępującej korozji. Ponadto zagraża rozmaitym aspektomgospodarki morskiej, niezależnie od tego, czy chodzi o żeglugę,rybołówstwo czy rozbudowę morskich turbin wiatrowych.W ostatnich dziesięcioleciach organy krajowe państwnadbałtyckich zdobyły doświadczenie i wiedzę fachową w zakresiepostępowania z amunicją znajdującą się w Morzu Bałtyckim.Wdrażane są różne krajowe i międzynarodowe programybadawcze mające na celu analizę zagrożenia oraz przeprowadzenieoceny ryzyka, aby wykazać szkodliwy wpływ na ludzi i6 1. WprowadzeniePeter Stein1. Wprowadzenie 5zalecenia dotyczące działań. W lutym 2019 r. przedstawiono wyniki finansowanego przezUnię Europejską projektu badawczego INTERREG w regionie Morza Bałtyckiego pod nazwąDAIMON (Decision Aid for Marine Mununitions). Brali w nim udział naukowcy z Polski,Niemiec, Finlandii, Szwecji, Litwy, Rosji i Niderlandów (Niderlandy reprezentowałamiędzynarodowa organizacja pozarządowa IDUM z Hagi). Ocenie realizowany jest kolejnyprojekt DAIMON 2 (na lata 2019–2021), którego głównym celem jest rozpowszechnianieustaleń i metodologii dotyczących amunicji w morzu w regionie Morza Bałtyckiego. Innymważnym międzynarodowym projektem jest projekt grupy ekspertów SUBMERGED (ExpertGroup on Environmental Risks of Hazardous Submerged Objects), realizowany podnadzorem HELCOM RESPONSE. Oba projekty zostaną omówione bardziej szczegółowo wdalszej części niniejszego sprawozdania okresowego. W niniejszym sprawozdaniuprzedstawiono również ogólny zarys innych projektów, takich jak BASTA i MUNITECT.Wyniki badań, np. wyniki projektu DAIMON w połączeniu z uchwałą XXVIII KPMB, dałypoczątek nowej i pożądanej dynamice w kontekście intensywniejszej reakcji na problemzatopionej amunicji. Od tego czasu obserwuje się wzrost zainteresowania opinii publicznej tąpalącą kwestią. W samych Niemczech od początku 2019 r. do pierwszej połowy 2020 r. wprasie i publikacjach internetowych o zasięgu regionalnym i ponadregionalnym pojawiło sięokoło 50 wzmianek na ten temat. Zainteresowanie opinii publicznej wzrosło późnym latem2019 r. po wysadzeniu w powietrze 39 min morskich BRITISH MK I-VII przed manewramiNATO na dnie cieśniny Bełt Fehmarn. Po wybuchach znaleziono 18 martwych morświnów,a kwestia zgodności z zasadami ochrony środowiska, jak również odpowiedzialności, byłaprzedmiotem otwartej dyskusji.Jak już wspomniano, niniejsze sprawozdanie okresowe zawiera ogólny przegląd obecnejsytuacji i istniejących wyzwań w kwestii radzenia sobie ze wspomnianą spuścizną,przedstawia w ogólnym zarysie gamę trwających aktualnie projektów badawczych oraz ichwyniki, a także daje wgląd w obecny stan wiedzy.W następstwie uchwały XXVIII KPMB wyciągnięto wnioski na temat postępów, a ponadtoopracowano propozycję, w jaki sposób istniejąca wiedza i technologie mogą być efektywniewykorzystane przez państwa nadbałtyckie w celu rozwiązania problemu amunicji iniewybuchów zatopionych w Morzu Bałtyckim.Peter SteinPoseł do niemieckiego BundestaguSprawozdawca KPMB ds. amunicji zatopionej w morzu8 4. Wdrażanie uchwały XXVIII KPMB przez państwa2. Uchwała XXVIII KPMB / poz. 24Podczas XXVIII dorocznego posiedzenia KPMB w Oslo wszystkie delegacje osiągnęłyporozumienie w kwestii uchwały1, którą przyjęto jednogłośnie w dniu 27 sierpnia 2019 r.Poz. 24 tej uchwały dotyczy kwestii amunicji w Morzu Bałtyckim. Określono w niej zamiaropracowania międzynarodowej, zrównoważonej strategii postępowania z niebezpiecznymdziedzictwem. Ponadto Rada Państw Morza Bałtyckiego (RPMB) proszona jest o zbadaniesposobów finansowania umożliwiającego monitorowanie, zabezpieczanie, usuwanie lubniszczenie materiałów wojennych. Jako kolejny cel wskazano, że komisja ekspertów będzieoceniać wyniki monitorowania, przeprowadzać coroczną analizę ryzyka i wydawaćodpowiednie zalecenia dotyczące działań.3. Mandat sprawozdawcy w zakresieamunicji zatopionej w morzuW listopadzie 2019 r. Komisja Stała KPMB spotkała się w budynku Reichstagu w Berlinie,aby zgodnie z ustaleniami wyznaczyć sprawozdawcę ds. „amunicji zatopionej w morzu”.Peter Stein, poseł do niemieckiego Bundestagu, został wybrany na okres dwóch lat.Pochodzący z Rostocku, hanzeatyckiego miasta we wschodnich Niemczech, pan Stein przezostatnie lata pracował już intensywnie nad tym zagadnieniem i starał się zapewnić, aby wuchwale XXVIII KPMB w sposób należyty uwzględniono kwestię skutków zatapianiaamunicji w Morzu Bałtyckim.Szczególny mandat związany z wyborem na sprawozdawcę polega na monitorowaniurozwoju sytuacji w dziedzinie amunicji zatopionej w morzu, śledzeniu realizacji zaleceńXXVIII KPMB oraz przedstawieniu sprawozdania okresowego podczas XXIX KPMB wWilnie.Peter Stein postawił sobie również za cel określenie możliwości realizacji poz. 24 uchwałypoprzez intensywną wymianę informacji z podmiotami międzynarodowymi w dziedziniezatopionej amunicji i niewybuchów. Celem jest również stworzenie warunków, w którychpaństwa Morza Bałtyckiego będą mogły uzgodnić wspólne podejście do rozwiązania tegoproblemu.Przez dłuższy czas we wszystkich rozważaniach będzie brane pod uwagę, że skutkigospodarcze pandemii COVID-19 stanowią dodatkowe wyzwanie dla kosztownegoodzyskiwania materiałów wojennych. W rozważaniach należy jednak uwzględnić fakt, żebrak natychmiastowych działań spowoduje wzrost długoterminowych kosztów dlawszystkich państw Morza Bałtyckiego. Postępująca korozja, uwalnianie się związków zamunicji, mobilność i wzrost ilości osadów sprawiają, że wykrywanie i usuwanieniebezpiecznych materiałów stają się coraz trudniejsze i coraz bardziej kosztowne. MottoPetera Steina brzmi: prawdopodobnie zostało nam jeszcze 20 lat na podjęcie działań, ale wsumie będziemy musieli radzić sobie z tym przez następne 100 lat. MUSIMY zacząć teraz!1 https://www.bspc.net/conference-resolution-28-bspc-adopted-270819/2. Uchwała XXVIII KPMB / poz. 24 74. Wdrażanie postanowień uchwały XXVIIIKPMB przez państwaDo końca lipca 2020 r. Sekretariat KPMB otrzymał w sumie dwanaście odpowiedzi odpaństw Morza Bałtyckiego.2 Gdy tylko będą dostępne kolejne oświadczenia, zostaną oneuwzględnione w kolejnych sprawozdaniach.Oprócz rządu federalnego Niemiec swoje opinie na temat poz. 24 wyraziły również rządyniemieckich krajów związkowych: Hamburga, Pomorza Zachodniego i Szlezwika-Holsztynu. Spośród ośmiu oświadczeń otrzymanych od państw nie ma odniesienia do poz.24 uchwały XXVIII KPMB w opinii przedstawionej przez stronę norweską, dlatego też niema ona znaczenia dla niniejszego sprawozdania okresowego. Również w tym przypadkuprocedura przewiduje, że oświadczenie otrzymane po terminie ostatecznym zostaniewłączone do kolejnego sprawozdania.Z otrzymanych oświadczeń wynika, że kwestia zatopionej amunicji jest niekiedy traktowanaw różny sposób w państwach bałtyckich. Nie ma jednak wątpliwości, że wszystkie państwauznają ten problem i potrzebę jego rozwiązania. Zakres poszczególnych oświadczeńpozwala na wyciągnięcie wniosków co do intensywności prac nad tematem i zaangażowaniaposzczególnych podmiotów. W niektórych przypadkach jest to kwestia czysto wojskowa, alew innych zaangażowanych jest wiele podmiotów cywilnych oraz naukowców.W odniesieniu do sugestii z poz. 24 XXVIII uchwały dotyczącej utworzenia organukoordynującego zarządzanie amunicją zatopioną w morzu oświadczenia są jasne. W tymkontekście argumenty przemawiają za rozbudowaniem istniejących struktur, a mianowicieHELCOM.Mając na uwadze tę potrzebę, pierwszym krokiem pana Steina była wymiana poglądów zsekretarzem generalnym HELCOM, Rüdigerem Stremplem, na temat odpowiedniościstruktur HELCOM. Niestety planowana wizyta pana Steina w Sekretariacie HELCOM wHelsinkach nie mogła się odbyć ze względu na obecne ograniczenia w podróżowaniu ikontaktach spowodowane pandemią COVID-19. Wstępne rozmowy z HELCOM możnajednak ocenić pozytywnie i dają one nadzieję, że istniejące struktury HELCOM RESPONSEwokół grupy ekspertów SUBMERGED są odpowiednie lub mogą zostać dostosowane dowymogów.2 https://www.bspc.net/conference-resolution-28-bspc-adopted-270819/12 6. Obecne projekty dotyczące amunicji zatopionej w MorzuBałtyckim5. Wdrażanie postanowień uchwały XXVIIIKPMB przez RPMBW związku z konsekwencjami, jakie niesie pandemia COVID-19, RPMB (Rada Państw MorzaBałtyckiego) zebrała się 19 maja 2020 r. w formie zdalnej, a nie jak planowano – na wyspieBornholm. Obecni byli ministrowie spraw zagranicznych Danii, Estonii, Finlandii, Niemiec,Islandii, Łotwy, Litwy, Norwegii, Polski, Rosji i Szwecji, a także wysocy rangąprzedstawiciele Unii Europejskiej.Wirtualne spotkanie było w znacznej mierze poświęcone kwestii radzenia sobie ze skutkamipandemii koronawirusa, dlatego nie można było dogłębnie omówić kwestii środkówbojowych zatopionych w Morzu Bałtyckim. Dlatego końcowa deklaracja bornholmska3 niezawiera żadnego odniesienia do tej kwestii, w związku z czym – w opinii sprawozdawcyPetera Steina – wyrażono głębokie ubolewanie. Zgodnie z informacjami od uczestników ioficjalnymi oświadczeniami niemieckiego ministra spraw zagranicznych Heiko Maasa4temat ten został jednak omówiony, w szczególności w odniesieniu do kwestii uniknięciawpływu na środowisko. W deklaracji bornholmskiej z zadowoleniem przyjęto równieżprzejęcie przez Niemcy pzewodnictwa w HELCOM, w ramach której nadają one wysokipriorytet poważnym problemom środowiskowym w ekosystemie Morza Bałtyckiego5.Pan Stein pozytywnie ocenia fakt, że w maju 2020 r. RPMB pomyślnie zakończyła rozpoczętyw 2018 r. proces reform. Proces reform RPMB wiązał się z wyrażeniem zamiaruprowadzenia bardziej elastycznej i bliższej współpracy z pozostałymi forami i formatami wregionie Morza Bałtyckiego, takimi jak KPMB.3 https://www.cbss.org/wp-content/uploads/2020/05/Bornholm-Declaration.pdf4 https://www.auswaertiges-amt.de/en/aussenpolitik/maas-cbss/23432825 https://www.cbss.org/wp-content/uploads/2020/05/Bornholm-Declaration.pdf5. Wdrażanie uchwały XXVIII KPMB przez RPMB 136. Obecne projekty dotyczące amunicjizatopionej w Morzu Bałtyckim6.1 Grupa ekspertów SUBMERGED w HELCOMGrupa ekspertów SUBMERGED6 w HELCOM, której współprzewodniczą Niemcy, Finlandia iPolska, jest następcą grupy ekspertów HELCOM MUNI, która koncentrowała się na kwestiachzwiązanych z amunicją chemiczną. Przedmiotem zainteresowania SUBMERGED są wszelkiegorodzaju niebezpieczne obiekty, przede wszystkim zatopiona w morzu amunicja i wraki, któremogą mieć wpływ na środowisko i działalność człowieka na Morzu Bałtyckim. Głównymzadaniem grupy jest sporządzenie oceny dotyczącej tych niebezpiecznych, zanurzonychobiektów. Grupa przygotowuje obecnie sprawozdanie z oceny. Obejmuje ona kompleksowyprzegląd statusu quo amunicji zatopionej w Morzu Bałtyckim oraz najnowszych wyników badańdotyczących tego zagadnienia. Eksperci, którzy uzyskali wyniki w ramach projektów UDEMM,RoBEMM, DAIMON, MODUM, CHEMSEA i innych, są zaangażowani jako autorzy i recenzencirozdziałów obejmujących ich odpowiednie dyscypliny naukowe. Ponadto każde państwoczłonkowskie HELCOM miało możliwość przedstawienia projektów naukowych, bieżącychdziałań krajowych, odnośnych przepisów i norm, a także odpowiedzialnych organów. Ponadtosprawozdanie zawiera zalecenia. Zostaną przedstawione następujące wstępne zalecenia:• należy zainicjować wspólne badania w zakresie materiałów archiwalnych oraz wymianęhistorycznych akt istotnych dla sprawy;• należy opracować i wdrożyć skoordynowany system monitorowania na potrzebyzarówno znanych terenów zanieczyszczonych, jak i działań podczas usuwaniazanieczyszczeń;• należy rozpocząć zakrojone na szeroką skalę badania miejsc zatopienia, innych terenówzanieczyszczonych oraz miejsc, w przypadku których istnieją podejrzenia obecnościniebezpiecznych materiałów;• należy ustanowić międzynarodowy kataster amunicji i utworzyć federacyjną bazę danych oamunicji;• należy opracować nowe technologie w zakresie wyławiania, usuwania i obróbki termicznej;• należy zapewnić urządzenia do obróbki wyłowionej i oczyszczonej amunicji;• należy zapewnić (morską) infrastrukturę testową dla technologii rozbrajania ładunkówwybuchowych;• należy opracować europejskie wytyczne dotyczące jakości procesów rozbrajania ładunkówwybuchowych;• należy prowadzić działania w zakresie ochrony konsumentów (toksykologia ekologiczna iludzka, analiza łańcucha żywnościowego);• należy realizować kampanie informacyjne skierowane do społeczeństwa i zainteresowanychstron.Mandat grupy ekspertów HELCOM SUBMERGED wygaśnie w 2020 r. i wymaga przedłużenia wcelu zapewnienia regularnej oceny sytuacji amunicji zatopionej w Morzu Bałtyckim oraz nowychwyników badań.6 www.helcom.fi/wp-content/uploads/2019/08/Terms-of-Reference_SUBMERGED.pdf14 6. Obecne projekty dotyczące amunicji zatopionej w MorzuBałtyckim6.2 Projekt DAIMON I + IIProjekt DAIMON7 (Decision Aid for Marine Mununitions) był międzynarodowym projektemobejmującym partnerów z Polski, Niemiec, Finlandii, Szwecji, Litwy, Rosji i Niderlandóworaz współpracujących ekspertów z całego świata. Projekt ten był częściowo finansowany wramach unijnego programu INTERREG dla regionu Morza Bałtyckiego na lata 2014–2020.Kwestia będąca przedmiotem rozważań w ramach DAIMON dotyczy sposobówpostępowania ze zidentyfikowanymi i oznaczonymi na mapie obiektami stanowiącymiamunicję. Ponieważ nie ma możliwości odniesienia się w sposób ogólny do tej kwestii, wramach projektu DAIMON przeanalizowano zidentyfikowane i zlokalizowane obiekty zwykorzystaniem technologii sztucznej inteligencji obejmującej duże ilości zbiorów danychprzestrzennych i nieprzestrzennych w oparciu o najnowsze badania naukowe. Wodniesieniu do każdego wykrytego obiektu zidentyfikowanego jako amunicja specjalnieopracowane oprogramowanie formułuje ocenę ryzyka, zawierającą informacje na tematlokalizacji i ogólnego stanu amunicji, otaczającego ją środowiska oraz stanu biologicznegozanieczyszczenia/uszkodzenia. DAIMON stosuje podejście integracyjne i uwzględniawyniki poprzednich projektów w celu efektywnego wykorzystania danych i sukcesywnegorozwoju wiedzy. DAIMON II jest trwającym rozszerzeniem projektu, którego celem jestrozpowszechnianie wyników projektu wśród odpowiednich decydentów w państwachMorza Bałtyckiego. W tym celu na sierpień 2020 r. zaplanowano tydzień warsztatów wNiemczech, ale ze względu na pandemię COVID-19 konieczne było przełożenie go na maj2021 r. Warsztaty w Finlandii zaplanowane na koniec lata 2020 r. i w Polsce na jesień 2020 r.są nadal na etapie przygotowań. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowejwww.daimonproject.com6.3 Projekt BASTAProjekt BASTA8 (Boost Applied munition detection through Smart data in Tegration and AIworkflows) ma na celu rozwijanie podejścia w zakresie wykrywania amunicji zarówno wskali lokalnej, jak i na szerszą skalę. Celem projektu jest rozwój procesów pozyskiwaniadanych poprzez trójwymiarowe mapowanie dna morskiego w ultrawysokiej rozdzielczościoraz mapowanie magnetyczne z wykorzystaniem inteligentnych, autonomicznych pojazdówpodwodnych w ramach adaptacyjnego i iteracyjnego podejścia do badań. Ponadto będzie onwspierać zrównoważone wykorzystanie badań i danych historycznych w ramachwieloczujnikowej bazy danych. Analiza dużych zbiorów danych za pomocą sztucznejinteligencji pozwoli na opracowanie nowych podejść w zakresie wykrywania i identyfikacjiamunicji. Nowe narzędzia, metody i przepływy pracy zostaną omówione zzainteresowanymi stronami w celu sformalizowania zaleceń dotyczących wykrywaniaamunicji dla przemysłu i podmiotów rządowych.Na potrzeby realizacji tych ambitnych celów powstało konsorcjum GEOMAR HelmholtzCentre for Ocean Research (lider projektu), Flanders Marine Institute (VLIZ), EGEOS GmbH,G-tec SA. Projekt jest finansowany w okresie od grudnia 2019 r. do listopada 2022 r. przezEuropejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR) Unii Europejskiej w ramach programu „BlueLabs”.7 www.daimonproject.com8 www.basta-munition.eu6. Obecne projekty dotyczące amunicji zatopionej w Morzu 15Bałtyckim6.4 Open SpiritSeria działań OPEN SPIRIT realizowana jest na zasadzie rotacji pomiędzyposzczególnymi państwami bałtyckimi. Estonia, Łotwa i Litwa przewodzą tymdziałaniom co trzy lata. Krajowe marynarki wojenne dokładają starań, aby połączyćkrajowe działania szkoleniowe w zakresie przeciwdziałania minom z wewnętrznymidziałaniami na rzecz stopniowego zmniejszania ewentualnego ryzyka związanego zmateriałami wojennymi poprzez dostosowane do potrzeb, systematyczne i oparte naefektach podejście. Działania te są ukierunkowane na obszary najbardziej narażone naryzyko, ale wymagają czasu i zasobów. Dlatego też, biorąc pod uwagę najlepsządostępną wiedzę na temat prawdopodobnej ilości materiałów wojennych w morzu,działania te najprawdopodobniej będą kontynuowane w najbliższej przyszłości.6.5 ExPloTectPocząwszy od grudnia 2019 r., GEOMAR koordynuje trzyletni projekt ExPloTect9(finansowany przez Agencję Wykonawczą ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw / EFMR),w ramach którego opracowany zostanie prototypowy system wykrywania w czasiezbliżonym do rzeczywistego rozpuszczonych związków wybuchowych i chemicznychśrodków bojowych w wodzie morskiej. Dodatkowymi partnerami są K.U.M. Umwelt- undMeerestechnik Kiel GmbH (Niemcy) oraz RPS Explosives Engineering Services (ZjednoczoneKrólestwo). ExPloTect (Ex-situ, ExPlosive compound deTection in seawater) to elastycznaplatforma przystosowana do wykrywania materiałów wybuchowych, jak równieżchemicznych środków bojowych, działająca w oparciu o metodę wysokosprawnejchromatografii cieczowej i spektrometrii mas.6.6 ProBaNNtGEOMAR (Niemcy), SeaTerra GmbH (Niemcy), IO PAS (Polska) i OBR CTM (Polska) zostałyzaproszone do zaproponowania trzyletniego projektu w ramach zaproszenia do składaniawniosków MARTERA finansowanego przez fundusz ERA-NET COFUND. ProBaNNtproponuje przekształcenie procesu decyzyjnego podczas unieszkodliwiania amunicjiwybuchowej – który obecnie opiera się głównie na doświadczeniach, nie jest rygorystyczny ibrakuje mu przejrzystości – w obiektywną, ustrukturyzowaną i opartą na solidnychinformacjach procedurę. W tym celu konsorcjum planuje stworzyć bazę danych dotyczącychrozbrajania ładunków wybuchowych, aby umożliwić opartą na bayesowskiej siecineuronowej ocenę możliwości w zakresie opracowania optymalnych metod usuwania.Ponadto powstaną fotomozaiki, które dostarczą ekspertom ds. rozbrajania ładunkówwybuchowych trójwymiarowe modele amunicji zatopionej w morzu – to zupełnie nowyzasób opracowany na potrzeby procesu decyzyjnego. Co więcej, analiza mobilności osadówpozwoli przewidzieć potencjalne rozprzestrzenianie się i rozkład zanieczyszczeń toksycznąamunicją, które są obecne w osadach.9 www.explotect.eu16 6. Obecne projekty dotyczące amunicji zatopionej w MorzuBałtyckim6.7 RoBEMMProjekt RoBEMM (zrobotyzowany proces podwodnego wyławiania i utylizacji z technologiąusuwania materiałów wybuchowych w morzu, w szczególności w wodach przybrzeżnych ipłytkich) powstał z myślą o opracowaniu procedury umożliwiającej niedrogie usuwaniemateriałów wojennych z dna morskiego. Partnerami projektu były spółki Heinrich HirdesEOD Services GmbH i Automatic Klein GmbH, Fraunhofer Institute for ChemicalTechnology oraz Uniwersytet w Lipsku. Konsorcjum GEOMAR pełniło rolę partnerastowarzyszonego. Deklarowanym celem było opracowanie metod usuwania materiałówniebezpiecznych w sposób w pełni zautomatyzowany. Kolejnym celem było zapewnienieusuwania na miejscu, aby zapobiec transportowi niebezpiecznych materiałów wybuchowychna morzu, jak również na lądzie. W ramach projektu przeprowadzono badania wrażliwościmateriałów wybuchowych na tarcie i uderzenia. Badania te wykazały one, że z materiałamiwojennymi należy postępować w bardzo ostrożny sposób. Głównym wynikiem byłakoncepcja obróbki materiałów wojennych za pomocą jednostki do unieszkodliwiania, któraumożliwiłaby bezpieczne obchodzenie się z materiałami wybuchowymi pod wodą. Wramach projektu cząstkowego RoBEMM OffVali opracowano procedurę zatwierdzania napotrzeby unieszkodliwiania amunicji wybuchowej (tj. usuwania amunicji).6.8 Sieć MUNITECTSieć Munitect10, wspierana przez rząd federalny Niemiec, jest stowarzyszeniemprzedsiębiorstw i instytucji badawczych kierujących rozwojem ekonomicznie efektywnychsystemów wykrywania amunicji oraz postępowania z nią, przeznaczonych do użytku podwodą. W ramach współpracy ma miejsce łączenie kompetencji i różnorodnych doświadczeńz różnych branż partnerów sieci oraz wymiana doświadczeń.W obrębie sieci członkowie inicjują i rozwijają badania naukowe ukierunkowane nazastosowanie oraz realizują projekty rozwojowe wspólnie z krajowymi imiędzynarodowymi partnerami projektu. Członkowie sieci wnoszą trwały wkład wrealizację celu, jakim jest rozwiązanie problemu porzuconej starej amunicji wojskowej. Poobraniu za cel opracowania efektywnych systemów wykrywania w pierwszej faziepartnerzy dążą obecnie do zarządzania jakością w zakresie postępowania zniewybuchami i wydajnego usuwania (systemy i procedury).W ten sposób zaangażowani partnerzy przyczyniają się do zapewnienia bezpieczeństwadziałań w zakresie ekonomicznej eksploatacji Morza Północnego i Bałtyckiego.6.9 AMUCAD – Ammunition Cadastre SeaPodstawę planowania i realizacji przyszłych działań stanowi kompleksowy systemucyfrowy zapewniający efektywny dostęp do dużej ilości danych historycznych, jakrównież bieżących danych z sektorów środowiska, gospodarki i hydrografiki. Dlategoteż opracowano Ammunition Cadastre Sea (AmuCad.org11). AmuCad.orgzaprojektowano jako centralny ośrodek gromadzenia danych dotyczących amunicji wmorzu funkcjonujący w globalnej sieci przemysłu, nauki, władz i organizacjipozarządowych.10 www.munitect.de/en/home#munition_under_water11 www.amucad.org6. Obecne projekty dotyczące amunicji zatopionej w Morzu 17BałtyckimJego kluczowymi funkcjami są zarządzanie i analiza dużych ilości różnych rodzajów danychprzestrzennych i nieprzestrzennych. Zwłaszcza zbiory danych historycznych, np.dokumenty, raporty i mapy, mają duże znaczenie dla zrozumienia dziedzictwa I i II wojnyświatowej. Dlatego też opracowano inteligentną metodę postępowania opartą na AI.Łączenie i analizowanie tych historycznych dokumentów jest szczególnie trudne ze względuna ich liczbę i złożony charakter. Dlatego też wykorzystywane są najnowsze osiągnięcia wdziedzinie sztucznej inteligencji i rozpoznawania obiektów przy użyciu sieci neuronowych itechnologii opartych na GPU. Powstałymi w ten sposób zbiorami danych można następniezarządzać oraz łączyć je i analizować za pomocą aktualnych technologii. Będą one dostępnena stronie AmuCad.org. Oprócz danych historycznych do systemu wprowadzane sąrównież duże ilości danych pochodzących z nowych zbiorów danych. W połączeniu zwykorzystaniem technologii sztucznej inteligencji, nowoczesnych systemów czujników oraztechnologii internetowych stanowi on kompleksową platformę, która umożliwiazrozumienie aktualnego stanu oceanów, działa jako narzędzie do planowania i służy jakoscentralizowane narzędzie do celów monitorowania. AmuCad.org jest projektembranżowym, który dzięki unikalnemu podejściu i rozwiniętym technologiom stał sięscentralizowaną platformą na potrzeby europejskich projektów badawczych. W porównaniusystemów opracowywanych i administrowanych na szczeblu krajowym AmuCad.org tosystem już istniejący, sprawdzony pod kątem technologicznym i nieograniczony podwzględem administracyjnym ani politycznym. Odzwierciedla to w optymalny sposóbpołączone ekosystemy i złożone interakcje w środowisku morskim. AmuCad.orgfunkcjonuje również jako centrum badań stosowanych i skupia niezależne projektybadawcze w ramach scentralizowanej platformy. W związku z tym, z uwagi na ideekoncepcyjne leżące u podstaw tego systemu oraz jego wyjątkowość, został on włączony wrealizację kilku międzynarodowych i krajowych projektów badawczych, np. BASTA,DAIMON I+II, NorthSeaWrecks, ExPloTect. Wyniki projektów badawczych są włączane doAmuCad.org poprzez zapisywanie ich zbiorów danych lub poprzez rozwijanie szczególnychzastosowań opartych na wynikach tych badań. Dzięki integracji działań badawczychnajnowsze postępy naukowe są udostępniane wszystkim zainteresowanym stronom. Podponiższym linkiem znajdują się szczegółowe informacje o systemie AmuCad.org, jakrównież o międzynarodowych projektach włączonych do AmuCad.org:www.amucad.org/about/amucad_functionalities_and_projects.pdfBiorąc pod uwagę pionierską rolę technologiczną, integrację odpowiednich europejskichprojektów badawczych i uznanie społeczności, AmuCad.org odgrywa ważną rolę jakocentralna platforma i centrum danych poświęcone tematyce amunicji w morzu.14 7. Amunicja zatopiona w morzu a gospodarka morska7. Amunicja zatopiona w morzu a gospodarkamorska7.1 RybołówstwoZaleca się wprowadzenie zakazu połowów na obszarach, na których potwierdzono lubpodejrzewa się obecność amunicji zatopionej w morzu. Rybacy mogą złowić amunicję lubchemiczne środki bojowe i wyciągnąć je na pokład swojego statku. Mogą równieżprzypadkowo zmienić lokalizację takich materiałów. Ryzyko to można zmniejszyć poprzezoznaczanie miejsc, gdzie wyrzucono amunicję, jako obszarów, na których połowy ikotwiczenie są niedozwolone. Ponadto obszary miejsc zatopienia powinny być regularnieaktualizowane na mapach morskich. HELCOM CHEMU opracowała ulotkę informacyjną natemat zapobiegania wypadkom z udziałem rybaków. Polska, Szwecja i Finlandia opracowałykrajowe przewodniki dla rybaków. Celem było przede wszystkim zapobieganie wciąganiuzatopionej w morzu amunicji na pokłady statków rybackich. Zawierają one równieżwytyczne dotyczące działań, jakie należy przeprowadzić w przypadku wciągnięcia napokład zatopionej w morzu amunicji. Ponadto należy ustanowić procedurę kontroli napotrzeby ochrony konsumentów, aby zagwarantować, że w owocach morza nie maznaczących śladów zanieczyszczeń amunicją.7.2 ŻeglugaPomimo dużego rozproszenia amunicji zatopionej w Morzu Bałtyckim żegluga jest uważanaza bezpieczną, ponieważ ryzyko detonacji jest związane z uderzeniem w obiekty stanowiąceamunicję. Istnieją doniesienia o spontanicznych detonacjach, jednak nigdy nie zostały oneudowodnione naukowo. Niektórzy eksperci podkreślają rosnące ryzyko wystąpienia takichzdarzeń w związku z procesami starzenia. Procesy te prowadzą do spadku stabilnościchemicznej wszechobecnych materiałów wybuchowych. Zaleca się, aby państwa MorzaBałtyckiego w dalszym ciągu minimalizowały ryzyko, oczyszczając szlaki żeglugowe zamunicji, np. poprzez relokację tego typu obiektów.7.3 Infrastruktura morskaEksploatacja i budowa infrastruktury morskiej na Morzu Bałtyckim, jak np. rurociągów iparków wiatrowych, wymaga opracowania strategii ochrony przed oddziaływaniami zestrony potencjalnie obecnej amunicji zatopionej w morzu. Znacząca ingerencja w dnomorskie podczas budowy może prowadzić do detonacji amunicji. Przewiduje się, że kosztyprzerwania rurociągu lub kabla bądź zakłócenia pracy parku wiatrowego przewyższająkoszty ochrony rurociągu. Strategia ochrony leży zatem w najlepszym interesie operatorówinfrastruktury. W przypadku Gazociągu Północnoeuropejskiego trasę rurociąguwyznaczono w drodze intensywnych badań geodezyjnych, aby zapobiec wypadkom izapewnić możliwość zarządzania zagrożeniami, zwłaszcza na odcinkach trasy skażonychamunicją. Państwa Morza Bałtyckiego powinny ustanowić nowe wytyczne zawierającewymogi w zakresie właściwego zarządzania ryzykiem w odniesieniu do amunicji imateriałów wybuchowych budzących obawy podczas budowy i eksploatacji infrastrukturymorskiej.16 9. Rola Unii Europejskiej / EUSBSR8. Przewodnictwo Niemiec w HELCOM w latach2020–2022W dniu 1 lipca 2020 r. Niemcy objęły dwuletnią prezydencję w HELCOM. Prezydencję objęłaniemiecka Federalna Agencja Ochrony Środowiska. Rządy krajów związkowych Szlezwika-Holsztynu i Pomorza Zachodniego, leżących nad Morzem Bałtyckim, będą sprawowaćwiceprzewodnictwo odpowiednio przez rok i ściśle współpracować z rządem federalnym wposzczególnych kluczowych kwestiach.Według rządu federalnego Niemiec12 prace fińskiego przewodnictwa będą płynniepowiązane z przewodnictwem Niemiec, a przegląd Bałtyckiego Planu Działań z 2007 r.zostanie odpowiednio sfinalizowany. Ponadto nacisk kładzie się na poszczególne obszaryzainteresowania, które uwzględniono również w ocenach stanu HOLAS (holistyczna ocenastanu ekosystemów Morza Bałtyckiego), jakie przeprowadzono od tego czasu. W„Priorytetach Przewodnictwa Niemiec w HELCOM”13 „materiały wojenne” i „amunicję”wyraźnie wskazano jako wyzwania wymagające uwagi.Podstawą prac nad głównym tematem skażonej amunicji jest dla Niemiec sprawozdanie„Amunicja w niemieckich wodach morskich – podsumowanie i zalecenia” (link:www.underwatermunitions.de) sporządzone przez międzyresortową grupę roboczą ds.amunicji w morzu, jak również jego coroczne aktualizacje.Wyniki badań opublikowane na początku 2019 r. podsycają obecnie obawy dotyczącenegatywnego wpływu amunicji w morzu na ekosystem Morza Bałtyckiego. Wpływ nałańcuch żywności i potencjalnie na zdrowie ludzi nie został jeszcze adekwatnie oceniony iwymaga dalszych badań14.Według rządu federalnego Niemiec poza znanymi miejscami częstego zaśmiecania lubbyłymi wysypiskami nie wykryto żadnych zagrożeń dla ludzi i środowiska na dużą skalę,ale można wykryć zanieczyszczenie wody morskiej związkami typowymi dla materiałówwybuchowych, takimi jak trotyl.15 W międzyczasie pojawiły się obawy związane zistniejącym zanieczyszczeniem ekosystemu Morza Bałtyckiego i życia morskiego, np. ryb imałży, mimo że występuje ono na ograniczonej przestrzeni, zwłaszcza na dobrze znanychobszarach osiadania. W oparciu o zasadę ostrożności można zatem wymagać podjęciadziałań nawet bez zobowiązania prawnego. Postępowanie z amunicją w morzu leży w gestiidanego (federalnego) państwa nadbrzeżnego, jednak zdaniem rządu federalnego Niemiec wcałym regionie Morza Bałtyckiego pożądane są działania w zakresie transferu wiedzy itechnologii, jak również wspólnego opracowywania strategii. Pokrywa się to z uchwałąXXVIII KPMB w tej sprawie16.Pierwsze ustalenia krajowe zostały włączone do odpowiednich prac HELCOM już w 1993 r.12 Źródło: Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Nukleare Sicherheit / Niemieckie Federalne MinisterstwoŚrodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego.13 https://helcom.fi/about-us/chairmanship/germany-2020-2022/14 Źródło: Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Nukleare Sicherheit / Niemieckie Federalne MinisterstwoŚrodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego.15 Ibidem.16 Ibidem.10. 17Podsumowaniepod niemieckim przewodnictwem. W 1995 r. grupa robocza ad hoc zajmująca się tymtematem przedstawiła tzw. sprawozdanie CHEMU. Sprawozdanie HELCOM CHEMUzaktualizowano do 2013 r. i ostatecznie zastąpiono je HELCOM MUNI. W tym samym rokupowołano grupę ekspertów HELCOM SUBMERGED w ramach grupy roboczej RESPONSE,która funkcjonuje od tego czasu. W tym samym czasie HELCOM prowadziła badania lubuczestniczyła w badaniach (np. MERCW, CHEMSEA), a dla rybaków opracowano wytycznew sprawie zagrożeń i sposobów postępowania. Skupiono się na chemicznych środkachbojowych.Jak wspomniano powyżej, Niemcy uczynią temat „odpadów stanowiących amunicję” przedmiotemgłównego zainteresowania w ramach ich dwuletniego przewodnictwa w HELCOM. Główne celedotyczą poprawy danych i podstaw oceny, w tym w zakresie gromadzenia, monitorowania imodelowania, oceny toksycznego wpływu związków typowych dla środków bojowych naśrodowisko morskie Morza Bałtyckiego, jak również gromadzenia w łańcuchu żywnościowym ipotencjalnego wpływu na ludzi. Badane jest również zastosowanie bioindykatorów. Na tejpodstawie należy opracować warianty działania uzupełnione o analizy społeczno-ekonomiczne. Powspólnej obserwacji, ustaleniu priorytetów i ocenie ryzyka, a następnie identyfikacji miejscczęstego zaśmiecania, działania obejmują także pilotażowe odzyskiwanie i niszczenie starejamunicji. Zgodnie z planem działaniom tym towarzyszyć będzie przekazywanie informacji opiniipublicznej. Przewiduje się również interdyscyplinarną i międzyregionalną wymianę informacji natemat procedur i podejść umawiających się stron HELCOM dotyczących najlepszych praktyk wzakresie monitorowania, oceny ryzyka i zaleceń co do dalszych środków.9. Rola Unii Europejskiej / EUSBSRW strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego (EUSBSR) Unia Europejskaidentyfikuje również konwencjonalne i chemiczne środki bojowe w Morzu Bałtyckim jakozagrożenie dla ekosystemu. W dniu 30 lipca, pod niemieckim przewodnictwem, grupakrajowych koordynatorów zatwierdziła nowy plan działania na potrzeby EUSBSR17. Tematamunicji wyraźnie poruszono w ramach „działania 2”.18 Nawiązano do projektu DAIMONII, jak również do tego, że przedmiotowa kwestia jest ściśle związana z działalnościąHELCOM. W wyniku tych dochodzeń niemieckie przewodnictwo w zakresie EUSBSR wodniesieniu do tematu „starej amunicji” będzie sprawowane w zgodzie z przewodnictwemNiemiec w HELCOM19.Zgodnie z planem działania kwestie środowiskowe są obecnie finansowane w ramachprogramów INTERREG, BONUS / BANOS, Swedish Institute, RPMB PSF, LIFE, „HoryzontEuropa”. Peter Stein prowadzi obecnie rozmowy z posłami do Parlamentu Europejskiego wcelu zbadania dalszych możliwości finansowania z funduszy UE nowych projektówzwiązanych z zanieczyszczeniem środowiska mórz, zwłaszcza z amunicją zatopioną wmorzu. Wyniki rozmów zostaną włączone do sprawozdania końcowego na potrzeby XXXKPMB.17 https://www.balticsea-region-strategy.eu/attachments/article/591126/EUSBSR%20Action%20Plan%20%20NCG%20agreed%20final%20version%2006%2007%202020%20PDF%20ht.pdf18 Ibidem.19 Ibidem: Auswärtiges Amt / Niemiecki Federalny Urząd Spraw Zagranicznych.18 9. Rola Unii Europejskiej / EUSBSR10. PodsumowanieZ relacji Petera Steina wyłania się stosunkowo jasny obraz. Należy zauważyć, że temat tenjest badany na arenie międzynarodowej od kilkudziesięciu lat i uzyskano wiele ważnychwniosków na temat szkodliwych skutków, koncentrując się pierwotnie na toksycznymwpływie środków bojowych, a ostatnio również na znacznie większej ilości związkówamunicji konwencjonalnej, na ekosystem Morza Bałtyckiego. Technologia wykrywania iodzyskiwania uległa w ostatnich latach znacznej poprawie, zwłaszcza dzięki procesomcyfrowym. Tak wyraźny obraz sytuacji pozwala również stwierdzić, że większość z tychniezwykłych osiągnięć jest znana tylko w specjalistycznych kręgach. Informacje na tematniemal zupełnie nie są podawane do wiadomości publicznej. Sporadyczne zdarzenia, takiejak incydent w lecie 2019 r., kiedy to morświny z portu bałtyckiego niepotrzebnie zginęły naskutek szeroko zakrojonej operacji usuwania historycznej amunicji, rzucają na tę kwestię conajwyżej chwilowe światło. Zdarzają się jeszcze wypadki, w których kąpiący się przyplażach Morza Bałtyckiego mylą fosfor z bursztynem i doznają poważnych obrażeń. Tenagłaśniane wydarzenia wyraźnie pokazują, że w społeczeństwie w Niemczech równieżistnieje znaczna, o ile nie trwała, świadomość istniejących zagrożeń i że rozwiązanie jestzasadniczo pożądane.Postrzeganie ryzyka będzie wzrastało w miarę jak w zasobach ryb i omułków będąwykrywane toksyny, obszary chronione lub szlaki żeglugowe będą zagrożone, a rozbudowamorskich turbin wiatrowych lub rurociągów będzie zakłócana. Idzie to w parze z rosnącąspołeczną świadomością ryzyka w zakresie plastikowych odpadów, mikrodrobin plastikuczy urwanych fragmentów sieci rybackich. W związku z tym można ubiegać się o wsparciew ramach unijnego Zielonego Ładu.Ogólnie rzecz biorąc, sprawozdawca stwierdził, że duża liczba naukowców, instytutów,projektów finansowanych na szczeblu krajowym i międzynarodowym oraz przedsiębiorstwprywatnych wyprawowała wysoki poziom kompetencji i że wiele przedsiębiorstw oferujespecjalistyczne rozwiązania. Tworzą one również sieć interdyscyplinarnych podmiotów.Pozostaje zatem pytanie: dlaczego pomimo istniejącej wiedzy i ogólnej świadomościzagrożeń, nie podejmuje się żadnych działań? Odpowiedzi są następujące: zakresodpowiedzialności ma charakter złożony i zróżnicowany, co wiąże się z wysokimi kosztami.Prowadzi to do niewyjaśnionych struktur i długotrwałych dyskusji, a wreszcie do częściowoodmiennego postrzegania wspólnej odpowiedzialności historycznej dotkniętych państw ipaństw, z których pochodzą niebezpieczne obiekty stanowiące amunicję.Na potrzeby sprawozdania końcowego dla XXX KPMB w 2021 r. określono cel, jakim jestzapewnienie możliwości szerszego przedstawienia tematu odpowiednich planowanychkrajowych podejść i środków. Oświadczenia w sprawie uchwały XXVIII KPMB stanowiąbardzo dobrą podstawę. Jednym z możliwych dalszych kroków byłoby bardziej intensywneprzeszukiwanie wszystkich krajowych archiwów wojska i marynarki wojennej pod kątemdanych dotyczących wyrzucenia dużych ilości amunicji do Morza Bałtyckiego orazudostępnienie ich międzynarodowej grupie ekspertów.Ponadto sprawozdanie końcowe pozwoli zwrócić uwagę na zalecenia dotyczące działań,które zostały już opracowane lub są w trakcie opracowywania, w odniesieniu do terenów iwraków zanieczyszczonych amunicją, jak również na najnowsze wyniki badań, które majązostać opublikowane do tego czasu.18 11. Dalszekroki11. Dalsze krokiSprawozdawca Peter Stein proponuje następujące kroki w odniesieniu do dalszej procedurypostępowania z amunicją zatopioną w Morzu Bałtyckim:• wszystkie bieżące badania, ustalenia i wyniki na ten temat muszą zostać zebrane naszczeblu międzynarodowym, a dane muszą zostać ujednolicone;• należy zapewnić rozwój i utrzymanie rozwiązań w zakresie kompleksowego monitorowaniaterenów zanieczyszczonych;• należy zintensyfikować badania nad wykorzystaniem bioindykatorów;• należy powołać wspólną wielonarodową grupę ekspertów (ds. nauki itechnologii/procesów), która w oparciu o stałą ocenę wydawałaby coroczne zaleceniadotyczące ukierunkowanego i właściwego postępowania z zatopioną amunicjąmorską i niewybuchami;• należy zapewnić możliwości działania w sposób szybki i przyjazny dla środowiska.Należy z wyprzedzeniem wyeliminować długotrwałe procedury dotyczące koordynacjiw zakresie odpowiedzialności, wyjaśniania konsekwencji prawnych i poszukiwaniasprawców, jeżeli stanowią przeszkodę w realizacji niezbędnego harmonogramu;• rozwiązaniem ma być utworzenie stałego funduszu międzynarodowego w celufinansowania działalności grupy ekspertów i procesów związanych zmonitorowaniem i organizacją przetargów w obszarze postępowania z amunicją;• przykładem są międzynarodowe fundusze darczyńców, ponieważ mogą stanowićźródło dobrych doświadczeń w dziedzinie polityki rozwojowej w ramach ONZ. Wprzypadku amunicji zatopionej w morzu stabilne ramy mogłyby zapewnić instytucjeUnii, a najlepiej struktury HELCOM;• w ramach analogicznej, dobrowolnej zbiórki darczyńców (najlepiej z udziałem UE) napoczątku ma zostać zabrana kwota 500 mln EUR na potrzeby elastycznegofinansowania wstępnych działań zalecanych przez ekspertów;• obecny postęp techniczny może doprowadzić do zmniejszenia kosztów odzyskiwania iobróbki amunicji o około 80 procent. Jednocześnie sektor prywatny w dziedzinietechnologii morskiej musi być zaangażowany w proces gospodarczy poprzez regularneorganizowanie przetargów na proponowane działania. Wspiera to stały postęptechnologiczny i wartość dodaną w całym regionie;• region Morza Bałtyckiego może stać się regionem pilotażowym w zakresiezrównoważonego, naukowego, technologicznego i stanowiącego wartość dodanąrozwiązania problemu, jaki stanowią tereny zanieczyszczone amunicją w naszychwspólnych wodach. Podobne zanieczyszczenia występują na całym świecie w morzach,wodach przybrzeżnych, ujściach rzek, na obszarach portowych i w jeziorach.12. Bibliografia 1912. Bibliografia• Link do uchwały XXVIII KPMB:https://www.bspc.net/conference-resolution-28-bspc-adopted-270819/• Link do oświadczeń w sprawie uchwały XXVIII KPMB:https://www.bspc.net/bspc_statements_28thbspc_resolution/• Link do strony internetowej projektu BASTA:https://www.basta-munition.eu/• Link do strony internetowej sieci MUNITECT:https://www.munitect.de/en/home• Link do strony internetowej projektu UDEMM:https://udemm.geomar.de/• Link do deklaracji bornholmskiej RPMB:https://www.cbss.org/wp-content/uploads/2020/05/Bornholm-Declaration.pdf• Link do strony internetowej HELCOM:https://helcom.fi• Link do sprawozdania „Munitionsbelastung der deutschen Meeresgewässer –Bestandaufnahme und Empfehlungen” [„Amunicja w niemieckich wodach morskich –podsumowanie i zalecenia”]:https://www.schleswig-holstein.de/DE/UXO/Berichte/PDF/Berichte/ag_blano_fortschritt2018.pdf• Link do strony internetowej EUSBSR:https://www.balticsea-region-strategy.eu/• Link do strony internetowej AMUCAD:https://www.amucad.org/• Link do strony internetowej ExPloTect:https://www.explotect.eu/• Frey, T. (2020) Quality Guideline for Explosive Ordnance Disposal. Beuth Verlag GmbH, Berlin.• Cooper, Nick; Cooke, Simon (2015): Assessment and management of unexplodedordnance (UXO) risk in the marine environment. CIRIA, Londyn.• United Nations Mine Action Service (UNMAS) (2014): Underwater Survey andClearance of Explosive Ordnance (EO), Nowy Jork.• Carbon Trust (2020): Guidance for geophysical surveying for UXO and boulderssupporting cable installation.• Międzynarodowe Centrum Humanitarnego Rozminowywania w Genewie (GICHD)(2016): A guide to Survey and Clearance of Underwater Explosive Ordnance. Genewa.• Greinert, J. (2019) Practical Guide for Environmental Monitoring of ConventionalMunitions in the Seas – Results from the BMBF funded project UDEMM„Umweltmonitoring für die Delaboration von Munition im Meer”. GEOMAR, Kilonia.20 13. Załączniki13. Załączniki:13.1 Oświadczenia w sprawie poz. 24 uchwały XXVIII KPMB202013.1.1 Niemcy – Oświadczenie rządu federalnegoRząd federalny z zadowoleniem przyjąłby konsensus polityczny pomiędzy wszystkimipaństwami Morza Bałtyckiego w sprawie amunicji w Morzu Bałtyckim. Na szczeblukrajowym rząd federalny i nadbrzeżne kraje związkowe od dziesięciu lat stale zajmują siękwestią ryzyka, jakie stwarza zatopiona amunicja, zwłaszcza w ramach grupy ekspertów ds.amunicji powołanej przez grupę roboczą federalnych krajów związkowych ds. MorzaPółnocnego i Bałtyckiego. Pierwsze szczegółowe sprawozdanie, zatytułowane „Amunicja wniemieckich wodach morskich – podsumowanie i zalecenia”, opublikowano już wlistopadzie 2011 r. i od tego czasu jest co roku aktualizowane. W ramach wspólnego projektuUDEMM (łączne finansowanie: 1,5 mln EUR), który zakończył się w 2019 r., zbadano zakreszanieczyszczenia amunicją w południowej części Morza Bałtyckiego. Na podstawiepomiarów i modelowania opracowano przestrzenne mapy ryzyka dla niemieckiej strefyMorza Bałtyckiego oraz wytyczne dotyczące monitorowania opartego na dowodach. Wświetle decyzji podjętych przez XCIII Konferencję Ministrów Środowiska w listopadzie 2019r. rząd federalny – w oparciu o wieloletnie prace przygotowawcze grupy ekspertów orazdostępne obecnie wyniki badań, w szczególności wyniki z ostatnich miesięcy – omówidalsze kroki i potrzebne działania, stosując otwarte podejście w odniesieniu do wyników,oraz podejmie wszelkie środki mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniom. Kolejnymcelem jest opracowanie transgranicznej, zrównoważonej strategii postępowania zniewybuchami w Morzu Bałtyckim. Ustanowienie narzędzia dobrowolnego finansowaniamoże stanowić wariant współpracy. W opinii rządu federalnego zajmowanie się amunicją wMorzu Bałtyckim i Północnym jest zadaniem wszystkich państw w tych regionach.Przeprowadzimy zatem oceny w tej dziedzinie i zachęcamy do opracowywania zaleceńdotyczących działań, w tym w obrębie współpracy w ramach HELCOM, a w szczególnościpoprzez ustalone struktury grupy ekspertów SUBMERGED, której przewodniczą Niemcy.13.1.2 EstoniaKwestia wykrywania niewybuchów i zakopanej/zdeponowanej amunicji znajdującej się wMorzu Bałtyckim stanowi element programu HELCOM. Racjonalne byłoby pozostawienietematu w ramach HELCOM i uniknięcie powielania działań w innych formatach współpracyregionalnej.20https://www.bspc.net/bspc_statements_28thbspc_resolution/13. Załączniki 2113.1.3 FinlandiaZdolności fińskiej marynarki wojennej w zakresie środków przeciwdziałania minom zostaływ znacznym stopniu rozwinięte. Fińska marynarka wojenna utrzymuje dane na temathistorycznych pól minowych i w ramach szkolenia z zakresu środków przeciwdziałaniaminom bierze udział w operacjach usuwania pozostałych min morskich z MorzaBałtyckiego. Działania te wsparto aktywnym mapowaniem dna morskiego, w tym wrakówstatków, we współpracy z Fińskim Instytutem Ochrony Środowiska (SYKE) i innymiorganami administracji morskiej.13.1.4 Niemcy – Oświadczenie Senatu miasta HamburgSenat w Hamburgu podziela pogląd, że w miejscach skażonych amunicją w MorzuPółnocnym i Morzu Bałtyckim konieczne jest prowadzenie skoordynowanych działań wzakresie wyławiania. Na Konferencji Ministrów Środowiska w Hamburgu w dniach 14 i15 listopada omówiono odpowiedni projekt, który uzyskał poparcie Hamburga.Ministrowie środowiska krajów związkowych wzywają w nim m.in. rząd federalny dowspółpracy z zainteresowanymi państwami nadbrzeżnymi w celu przeprowadzeniakompleksowej i ukierunkowanej na określone lokalizacje oceny stanu amunicji, abyustalić priorytety ewentualnych potrzebnych działań w Morzu Północnym i MorzuBałtyckim. Uważają oni, że ze względu na warunki hydrologiczne wskazane jest, abynajpierw skupić się na Morzu Bałtyckim, a następnie w miarę możliwości przenieśćzdobyte doświadczenia na Morze Północne. Ma to stanowić podstawę do opracowaniawspólnych propozycji dotyczących wdrażania i wspólnego finansowania takich środkóworaz ustalania priorytetów.13.1.5 ŁotwaOd czasu przyjęcia uchwały w listopadzie 2019 r. łotewskie siły morskie zorganizowałyjedną operację usuwania historycznych min w wodach Łotwy (cieśnina Irbe) wewspółpracy ze Stałym Zespołem Sił Obrony Przeciwminowej NATO Grupa 1(SNMCMG1) HODOPS LVA. W trakcie operacji znaleziono 56 min morskich, z których43 zostały zniszczone. Poszukiwania objęły teren o powierzchni 19 mil kwadratowych.Ponadto w maju bieżącego roku (2020 r.) planowane jest również przeprowadzeniemiędzynarodowej operacji usuwania historycznych min OPEN SPIRIT.W obszarze rozwoju zdolności przeciwminowych siły marynarki wojennej rozpocznąmodernizację 3 statków przeciwminowych w celu zwiększenia tych zdolności wprzyszłości. Należy jednak zauważyć, że siły marynarki wojennej wykonują te zadaniazgodnie z ustawą o narodowych siłach zbrojnych i nie ma to bezpośredniego związku zewspomnianą uchwałą.22 13. Załączniki13.1.6 LitwaZgromadzenie Ogólne ONZ na swojej siedemdziesiątej czwartej sesji po raz czwarty przyjęłow drodze konsensusu rezolucję „Środki współpracy w zakresie oceny i zwiększaniaświadomości na temat skutków dla środowiska związanych z powstawaniem odpadów zamunicji chemicznej zatopionej w morzu”. Jest to jedyna rezolucja przedłożona przez LitwęZgromadzeniu Ogólnemu ONZ. Litwa podnosi tę kwestię na forum ONZ od 2010 r. i bierzeudział w dyskusjach na temat amunicji chemicznej zatopionej w morzu.13.1.7 Niemcy – Oświadczenie kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze PrzednieKraj związkowy Meklemburgia-Pomorze Przednie wspiera projekt DAIMON (Decision Aidfor Maritime Munitions) realizowany w ramach unijnego programu INTERREG dla regionuMorza Bałtyckiego. Jego celem jest poprawa naukowej oceny różnych wariantówzarządzania. Badania wpływu chemicznych środków bojowych i amunicji konwencjonalnejna środowisko stanowią podstawę dla odpowiedniej oceny ryzyka. Celem DAIMON jestopracowanie technik opisujących wpływ amunicji morskiej na działalność morską wekosystemie oraz na ludzi jako konsumentów. Rząd kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie na bieżąco i na wiele sposobów informuje parlament kraju związkowegoMeklemburgia-Pomorze Przednie o problemie.13.1.8 PolskaPolska aktywnie działa w ramach grupy ekspertów SUBMERGED (Expert Group onEnvironmental Risks of Hazardous Submerged Objects) HELCOM. SUBMERGED jest obecnie wtrakcie oceny liczby niebezpiecznych wraków w Morzu Bałtyckim, które wymagają szybkichdziałań w celu zapobiegnięcia masowemu zanieczyszczeniu. Ostatnie posiedzenie odbyło się wstyczniu tego roku. Polska pracuje nad tym zagadnieniem również w ramach prawa krajowego,ponieważ z 300 szacunkowych wraków w Morzu Bałtyckim około 100 znajduje się w polskichwodach. Najbardziej niebezpieczne są wraki z okresu II wojny światowej, jak s/s Stuttgart i t/sFranken. Stuttgart spowodował już wycieki paliwa. Franken jest w zaawansowanym staniekorozyjnym i może się zapaść w każdej chwili. Do tego dochodzą liczne wraki niosące zasobybroni chemicznej. Szacuje się, że uwolnienie tylko szóstej części tych zasobów doprowadziłobydo masowej katastrofy, która pochłonęłaby życie w Morzu Bałtyckim na sto lat. Koszty usunięciawszystkich niebezpiecznych zasobów z Morza Bałtyckiego są ogromne. Polskie MinisterstwoGospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej jest głęboko przekonane, że koszty te mogłybyzostać rozłożone na wszystkie państwa Morza Bałtyckiego.13. Załączniki 2313.1.9 Niemcy – Oświadczenie kraju związkowego Schlezwik-HolsztynW 2019 r. poczyniono postępy w zakresie opisu skutków amunicji zatopionej w oceanie woparciu o wcześniej przedstawione wyniki projektów naukowych DAIMON (INTERREG–Morze Bałtyckie, zob. https://www.daimonproject.com) oraz UDEMM (sponsorowanych przezFederalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych, zob. https://udemm.geomar.de).Podejście zastosowane w projekcie DAIMON INTERREG – Morze Bałtyckie, integrującewyniki poprzednich projektów (MERCW, CHEMSEA, MODUM) oraz ustaleniametodologiczne dotyczące oceny eko-toksykologicznej z projektu UDEMM zapewniłyodpowiednią podstawę naukową. Dostępne obecnie dowody potwierdzające obecnośćsubstancji toksycznych pochodzących z broni w wodzie morskiej, osadach, a także worganizmach morskich nadal opierają się na wyjątkowo niskich stężeniach będącychwynikiem rozpoczętego procesu korozji. Jest to jednak poważny sygnał ostrzegawczy zewzględu na postępujące procesy rdzewienia. W związku z tym wyniki nie uzasadniająjeszcze podjęcia natychmiastowych działań. Konsorcjum projektu RoBEMM (zrobotyzowanyproces podwodnego wyławiania i utylizacji z technologią usuwania materiałówwybuchowych w morzu) przedstawiło swoją pracę jako przełom techniczny na spotkaniustatusowym „Technologie morskie – 2018 r.”. System oparty na wynikach tego badaniapowinien umożliwić w przyszłości eliminację dużych morskich urządzeń wybuchowych,których usunięcie jest obecnie niemożliwe, bez konieczności przeprowadzania wybuchówpodwodnych. Od 2003 r. na utrzymanie tej sytuacji przeznaczono dotacje na kwotę około 25mln EUR. W związku z relacjami w telewizji i w prasie, a także corocznymi sprawozdaniamigrupy ekspertów ds. amunicji w morzu federalnej/krajowej grupy roboczej ds. MorzaPółnocnego i Bałtyckiego (https://www.munition-im-meer.de), wyniki zostaną udostępnionezainteresowanym odbiorcom. Obecnie grupa robocza SUBMERGED HELCOM dokonujezestawienia wyników badań dotyczących zanieczyszczenia całego Morza Bałtyckiegoamunicją oraz wrakami statków i samolotów wojskowych. W ramach tego procesuwdrażane jest zalecenie autorów sprawozdania HELCOM dotyczącego broni chemicznej wMorzu Bałtyckim (zob. http://www.helcom.f1/Lists/Publications/BSEP142.pdf). Publikacja jestprzewidziana na koniec 2020 r. Przez kolejne dwa lata kontynuowane będą prace w ramachprojektu INTERREG – Morze Północne „Morze Północne – Wraki” pod kierownictwemDeutsches Schifffahrtsmuseum (Niemieckie Muzeum Morskie) w celu przeniesienia metod zUDEMM i DAIMON na sytuację na Morzu Północnym. Celem jest wyjaśnienie, jakiezagrożenia mogą wynikać z obecności wraków okrętów wojennych zawierającychszczególnie trujące paliwa i amunicję. Nowe metody są praktycznie odblokowane dlasąsiednich państw dzięki regionalnym konferencjom i stażom w ramach projektu DAIMON2, a systemy wspomagania procesu decyzyjnego DIAMON-DSS zostają przeniesione dostanu efektywnego działania. Ponadto Europejski Fundusz Rybacki wspiera projekty BASTAi ExPloTect na potrzeby dalszego wypełniania już zidentyfikowanych luk techniczno-metodycznych. [Szlezwik-Holsztyn, str. 135, 87, parlament kraju związkowego Szlezwik-Holsztyn – 19. okres wyborczy, materiał drukowany 19/2046] Przyszłe wnioski projektowebędą dotyczyły przede wszystkim kwestii, czy i w jaki sposób związek chemiczny broni worganizmach morskich może wpływać na żywność z morza. Decyzje podjęte niedawnopodczas konferencji ministrów ds. środowiska i spraw wewnętrznych można uznać zapierwsze strategie krajowe. W obu wykazano wolę współpracy i określono częściowoniezwykle konkretne działania, ale też uwzględniono uzyskane dotychczas wyniki,przywołując najpierw systematyczne dane, by skoncentrować się na właściwej sytuacji zapomocą odpowiednich działań. Uchwały poprzedziły różne obrady parlamentarne wparlamentach krajów związkowych Meklemburgii-Pomorza Przedniego i Szlezwiku-Holsztynu, a także pomniejsze zapytania do rządu federalnego ze strony partii niemieckiegoBundestagu.24 13. Załączniki13.1.10 SzwecjaSzwecja nie planuje obecnie żadnych działań w związku ze zdeponowaną amunicją.Szwedzkie siły zbrojne udzielają wsparcia w przypadku wykrycia niewybuchów, aszwedzka agencja badań obronnych udziela porad i wsparcia w zakresie amunicjichemicznej. Morze Bałtyckie i Skagerrak zawierają mroczne dziedzictwo w postaci około250 000 ton zatopionej amunicji. Oceny ryzyka dokonano w ramach projektu DAIMON.Grupa przygotowuje sprawozdanie na temat zagrożeń dla środowiska powodowanychprzez wraki i zatopioną amunicję.13.2 Dokument dotyczący stanowiska sieci MUNITECThttps://igd-r.de/munitectpaper13.3 Prezentacja AMUCAD:https://www.amucad.org/about/amucad_functionalities_and_projects.pdf13. Załączniki 25Baltic Sea Parliamentary ConferenceSecretariat www.bspc.netSekretariat KPMB19061 SchwerinNiemcy